Iets zegt mij dat ik weet, broos en bandeloos. ’t Niets is als een afgewend hoofd…, stil en tandeloos. Waag het gewagen, zie het gerecht, man verwikkeld in eindeloos gevecht, mens verloenst terwijl het ‘m gaat dagen. Schrik. Geschreckt, …geweckt. Eindeloos, eindeloos!, triomferen Hexen. Harpijen verlustigt: zie ‘m daar staan, naakt; appetijtelijk vlees!; we vullen z’n beker, overlopende vrees! Ha! Macht der suggestie zwelt aan, terwijl wij koren al ‘t addergebroed. Niets kan hem zalven, zelfs geen heldenmoed.., niets zal hem wekken, slechts-slecht-vergaan. Helena verschoont zijn voorhoofd, dat baadt in zweet en streelt zijn wangen, verzacht ’t leed, oog in oog met Faust, geoorloofd.
Op een goede manier samenleven en samenwerken is een hele opgave. De Nederlandse samenleving is danig aan het verharden. Als het je zelf goed gaat en je je aandacht daartoe beperkt kan je daaraan voorbijgaan. Zie je vooral bij mensen die zich met veel eigendunk toonbeeld van goed gedrag toerekenen. Nieuwsuur had gisteren weer een sterk nieuwsitem: Gemeenten willen af van permanente bewoners vakantieparken (Nieuwsuur, 9 juli 2017). In allerlei opzichten kan ‘t misgaan in een mensenleven, niet zelden met ernstige financiële gevolgen. Als je dat gegeven combineert met discriminatie op de arbeidsmarkt en ander sociaal onrecht vallen valkuilen en valstrikken voor vogelvrij verklaarden extra in het oog. Vergelijkingsmateriaal: Society: human predestination or self-determination (Cahier, 5 juni 2017).
Ontvang geen huursubsidie meer met mijn huidige fulltime baan. Als ik het beperk tot een eenkamerwoning zou ik op enig moment voor eenzelfde geldbedrag, als ik dat zou willen, net zo goed kunnen gaan verhuizen. Er spelen enige factoren die me dit doen overwegen. Een drang om mijn vleugels uit te slaan leeft nog steeds. Leiden misschien of een andere stad of regio. Zal dit jaar de boel gaan verkennen.
Mosmullers boekwerk De Categorieën van Aristoteles – Letters van het Wereldwoord (Uitgeverij Occident, 2013) bevalt me goed. Doorwerk het met bijzonder veel belangstelling. Laaf me eraan. Combineer dit met haar aanvullende studieboek Anthroposofie en de Categorieën van Aristoteles (Uitgeverij Occident, 2014). Korte tijd geleden bestudeerde ik haar uitstekende werk De Heilige Graal (Uitgeverij Occident, 2005). Dit zal het schrijven van mijn recensie van haar werk Die Anthroposofische Bewegung (Uitgeverij Occident, 2017) ten goede komen. Het is goed om te weten waaraan een schrijfster refereert en precies voor staat. Voor iets meer over die komende recensie zie de commentaarruimte onder het blog Judith von Halle (Cahier, 18 februari 2017).
Ben hoopvol gestemd. Vol vertrouwen. Sla goede wegen in. Evenzo met mijn korte verhalen; proza en poëzie. Blijf daarbij oog houden voor de sociale (on)werkelijkheid van medemensen. Waar nodig als dwarsdenker in en rond welke kringen dan ook.
Mijn moeder zei me eens: tijd heelt alle wonden, wel blijven er littekens achter. Een overgeleverde volkswijsheid. Deels waar. Deels ook niet, want er bestaan immers ook open wonden. Wonden die zich niet sluiten, dat wil zeggen in ieder geval niet van zelf. Daar is meer voor nodig. Een leven omvattende operatie; een specifieke levensloop met een unieke ontwikkelingsweg. Ieder mensenleven is een mysterie op zich. In dat licht bezien kan het goed zijn dat mensen niet te licht over elkaar oordelen. Zonder echter alles, alle handel en wandel van een ander en van jezelf, te willen vergoelijken natuurlijk. Dat bepleit ik beslist niet! Vergelijkingsmateriaal dienaangaande biedt mijn blog Open wond (Cahier, 1 december 2014).
Als ik terugkijk op mijn leven denk ik dat een studie sociologie op zich wel bij me had gepast. Hoewel natuurwetenschap me evengoed interesseerde. Meer dan dat. Drommels wel. Niet alleen als kind maar ook als jongeling - en nog lange tijd daarna - was ik echter in zekere opzichten heel onbewust en naïef, zeker niet studievaardig in officiële en reguliere zin.
Mijn latere beroepsstap naar het onderwijswezen liep allengs schikbreuk op prikkelbare kwetsbaarheid, ontstaan door een jeugdtrauma; een zeer schokkende jeugdervaring waarover ik op Cahier verder absoluut niet concreet uitweidt. Op basis van eigen levenservaringen weet ik wat open wonden zijn en Amfortas en Parsifal problematiek zoal behelst of behelzen kan.
Nederland en Brittannië hebben pas landelijke verkiezingen achter de rug. Waartoe de uitslag zal leiden is nog niet geheel duidelijk. Eigenlijk interesseert het Britse reilen en zeilen me veel meer. ‘k Lijk wel een balling... Voelt zo. Als Brit zou ik voor een harde brexit zijn, maar het is nu zeer de vraag of dat er echt van komt. Theresa May heeft haar hand overspeeld met het uitschrijven van vervroegde verkiezingen. Op een Kabinet-Rutte III verheug ik me niet. Maar ja, so be it.
Pim Blomaard
Turbulentie in blogland. Off course I’m picky. Het gaat me om het blog Afscheid van de anthroposofische vereniging (Vrienden – Mieke Mosmuller, 14 juni 2016), geschreven door Mieke Mosmuller. Temeer interessant vanwege recente reacties geplaatst onder dat artikel: (1) Open brief aan Mieke Mosmuller van Henk Verhoog (3 juni 2017), (2) Antwoord op "Open brief aan Mieke Mosmuller van Henk Verhoog" van Mieke Mosmuller (7 juni 2017) en (3) Antwoord op "Open brief aan Mieke Mosmuller van Henk Verhoog" van Tjeerd en Mariette van Rees Vellinga (8 juni 2017). Eigenlijk zie ik graag tussen Pim Blomaard en Mieke Mosmuller over één en ander een tweegesprek. Het liefst op schrift gesteld en publiek gemaakt, bijvoorbeeld in ledentijdschrift Motief. Twee antroposofen die ik zeker waardeer.
Ontving vandaag per e-mail een snelkoppeling naar een digitale versie van de periodiek Nachrichten für Mitglieder Anthroposophie weltweit (juli en augustus 2017 nummer) van de Algemene Antroposofische Vereniging (AAG). Zal het de komende tijd rustig doornemen.
Tot zover deze keer. In mijn innerlijk rumoert het weer danig op dit ogenblik. Een weerslag daarvan reserveer ik voor pennenvruchten die in het verschiet liggen.
Korte toelichting. Twee zaken worden met mijn blog Perceptie en oude windselen (Cahier, 26 juni 2017) eigenlijk aan de orde gesteld: (1) ’s mens behoefte aan een verdiepende ontwikkelingsweg, in het gemoed van tamelijk veel mensen rumoerend en (2) de mangel en angel van sciëntisme (bladzijde 487 van het Woordenboek Filosofie).
Een antroposofe die er haar levenswerk van heeft gemaakt om een specifieke ontwikkelingsweg intensief te agenderen is Mieke Mosmuller. Gisteren schreef ik een kort commentaar onder haar blog Metamorfose van het denken – Deel 2 (Mieke Mosmuller Blog, 21 juni 2017).
De filosoof Friedrich Nietzsche (1844 - 1900), die ik gisteren in mijn blog aanhaalde, worstelde met dat sciëntisme. Worstelen is bij hem eigenlijk te zwak uitgedrukt, het verteerde hem volledig. Zijn waarheidszin als levensqueeste was oprecht en vurig als het vurigste vuur.
Ook een literaire schrijver als Willem Frederik Hermans (1921 - 1995) had er ‘iets’ mee; natuurwetenschap als exclusief kroonstuk van moderne wetenschap. Met zijn lezenswaardige boekbespreking Willem Frederik Hermans was een slecht filosoof. Nou en? (Neerlandistiek, 14 juni 2017) verkent taalkundige Marc van Oostendorp Hermans positie daarin. Op dat blog reageerde ik eveneens kort in de reactieruimte eronder.
Wat je je kunt voorstellen wordt onvoorstelbaar als je je gedachten, en je denken en denkvermogen, niet lenigt en opnieuw uitvindt. Hij die ontwaakt of ontwaken wil, echt ontwaken, verlangt naar een wereld met nieuwe elementen; niet enkel oude sporen…
(J.W.)
Die houding groeit steeds meer in me. Zeer krachtig. En vervolgens wordt het meer dan een houding. Veel meer. Met de nodige bedrijvigheid zal 't uitgroeien tot… een nieuw zintuig. Vol actief. Een echt initiërend ik; tegelijk een subtiel en vaardig denkzintuig en denkorgaan.
Niet voorbestemd tot perceptie. – Er bestaat een bepaald niet zeldzame onnozele deemoed, die degene die ermee behept is ten enenmale ongeschikt maakt als discipel der perceptie. Te weten: op het moment dat een mens van deze soort iets opvallends waarneemt, draait hij zich als het ware om op zijn hielen en zegt hij bij zichzelf: 'Je hebt je vergist! Je was met je gedachten ergens anders! Dit mag de waarheid niet zijn!' – en vervolgens, in plaats van nog eens, en nu scherper, te kijken en te luisteren, loopt hij als geïntimideerd in een boog om het opvallende heen en probeert het zo snel mogelijk uit zijn hoofd te zetten. Zijn innerlijke canon namelijk luidt: 'Ik wil niets zien wat met de gebruikelijke mening over de dingen in strijd is! Ben ik in de wieg gelegd om nieuwe waarheden te ontdekken? Er zijn al te veel oude waarheden!'
Een vorm van mummificatie; gebrek aan energie, moed en zelfbewustzijn, is wat Nietzsche daar schetst naar mijn idee. Zo wil ik mijn mogelijk twintig laatste levensjaren niet slijten…!
Short one. Levens, mensenlevens, kunnen zich kruisen. Wegen die tijdelijk samenkomen en dan weer scheiden, vaak sneller dan je denkt, zeker op kinderleeftijd en als men nog puber of adolescent is. De eerste 21 jaar van mijn leven verschillen radicaal van de 37 jaar die daarop volgden en zullen nog veel meer verschillen ten opzichte van de jaren die mij nu nog resten. Hoe oud ik zal worden weet ik niet. Misschien heb ik nog 20 jaar te gaan… Misschien ook niet. Wie weet? Hoop het. Dan kan ik nog het nodige doen. Wilskrachtig en bezonnen.
Volgend jaar, dat wil zeggen vanaf 5 februari 2018, zal ik 59 jaar zijn en dat (levens)jaar, zo weet ik, zal voor mij biografisch bezien een bijzonder wezenlijk culminatiepunt vormen. Van binnenuit zal zich dan een enorme ommekeer voordoen, een diepgaande verinnerlijking, waarmee weer nieuwe vermogens aan de dag zullen treden. Hoe en wat hierover laat ik in dit blog onbenoemd. Ik anticipeer op zaken, bereid ze daarmee tegelijk voor, eigenlijk al vanaf mijn kindertijd. Worstelend en mettertijd effectief.
Crossroads
Meer dan 40 jaar geleden maakte ik deel uit van een kleine vriendenkring, een kwartet. Welbeschouwd bestond er een diepe band; in actieve zin hadden we een korte periode in ieder geval één ding met elkaar gemeen: liefde voor het schaakspel. Samenstelling van 't viertal: Fred Meijer (Linkedin), Wim van Roon (Linkedin), David Mesman (Linkedin) en mijn persoon. Vrienden en rivalen. We waren vechtlustig. Zijn we nog altijd. Dat weet ik zeker. Zit in ons. Competitive fellows.
Dat leefden we toen voornamelijk uit via het schaakspel, lid van Schaakvereniging Europoort (Rotterdam-Zuid). Fred ken ik al vanaf de lagere school. Hij en ik waren indertijd boezemvrienden. Wim en David leerde ik kennen in mijn pubertijds- en adolescentiefase. Vier totaal verschillende persoonlijkheden met een hele eigen levensloop. Dat is duidelijk! Goed om daar bij stil te staan.
Prachtig weer vandaag. ’t Wordt een geweldige zomer. Is het al. Aanstaande woensdag officieel. Houd het hier deze keer bij. Heb heel veel te doen. Writers work. First things first.
Een aforisme paar (duo) met bijbehorend commentaar zit er vandaag niet in. Misschien later deze week of anders volgende week. ’t Thema waarmee ik in dat verband worstelend bezig ben, is nog te gevoelig en vers voor me om publiek te maken. Kan er momenteel niet de juiste woorden voor vinden; prematuur. Daarom deze keer, om toch een wekelijkse periodiek aan te houden, enkel kort commentaar van me, een kanttekening bij een tekstdeel van een blog van Michel Gastkemper.
Schrijfster Désanne van Brederode geeft graag tegengas, naar mijn idee soms op snibbige wijze. Snibbigheid mag, is natuurlijk niet verboden, en zeker als stijlmiddel is er op zich niks mis mee, maar het valt wel in het oog. Mijn oog althans, een ander kan het anders zien. Wrijf het me maar in. Tegelijk denk ik, dat wil ik ook aangeven, dat Van Brederode een idealiste is met een warm hart. In Gastkempers blog Menskunde (Antroposofie in de pers, 24 april 2017) valt een recente uitspraak van haar te lezen, waarvan ik hieronder een zinsdeel weergeef, deelcitaat:
Van Brederode; Motief Online, 6 april 2017:
“[…] Ook laat zij hierin [haar openingstekst op de jaarvergadering van de Iona Stichting, 31 maart 2017; J.W.] Goethe op een onverwachte manier verschijnen. Hij lééfde zijn leven voluit, tot op hoge leeftijd, en liet zich toen zelfs kennen als Midden-Oosterse dichter. Ook had hij een broertje dood “aan diepgaande duidingen, filosofisch, spiritueel, esoterisch” en zette mensen graag op het verkeerde been die eer legden “bijvoorbeeld in de duiding van zijn diepzwangere Sprookje over de Schone Lelie en de Groene Slang”. Ten volle leven, zo hield Van Brederode haar publiek voor: “Wakker, en met frisse zin én tegenzin, open voor alles wat ertoe doet en voor wat er kennelijk niet toe mag doen, omdat het zo ontwricht.””
Letterlijk schrijft ze: 'alleen aan diepgaande duidingen [...] had Goethe een broertje dood.' Uit de context van haar interessante beschouwing kan worden opgemaakt dat zij het woord 'alleen' hier in de zin van 'enkel' hanteert. Je kunt en moet het naar mijn indruk dus lezen als:
'aan enkel diepgaande duidingen [...] had Goethe een broertje dood.'
Op welke filosofische, spirituele en esoterische duidingen van het sprookje van Goethe wijst Van Brederode? En op welke bronnen baseert zij zich? Wellicht op de inhoud van het boekwerk Goethe – Schiller, briefwisseling (Uitgeverij Damon, 2005) of Goethe en Schiller – Een verhaal van een vriendschap (Uitgeverij Atlas Contact, 2015)? Zal dat nalopen. Mieke Mosmuller bespreekt trouwens in haar boekwerk Die Anthroposophische Bewegung (Uitgeverij Occident, 2017) een dergelijke uitleg van Rudolf Steiner (1861 - 1925) van het sprookje in relatie tot de mysteriedrama’s die hij (Steiner) eens schreef. Van die interpretatie was Goethe natuurlijk nog niet op de hoogte. Zou hij daar ook een broertje dood aan hebben gehad? Dat betwijfel ik.
Ja mensen met een onbevangen inslag als Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832) zijn vrijmoedig en levenslustig. Maar dat betekent ook voor hen niet dat een weg naar veredeling en harmonisch combineren van zin en geestesaard - archaïsch taalgebruik, wordt nog maar zelden gebruikt; ik zoek naar een modern synoniem -, zinnenprikkeling en geesteshouding, zomaar is gegeven en makkelijk zij. Nee! Voor iets meer daarover zie bijvoorbeeld mijn blog Twee zielen (en niet één gedachte) (Cahier, 12 december 2016).
En wat betreft het huidige vluchtelingenvraagstuk en multiculturalisme, daarop richt Van Brederode een belangrijk deel van haar verhaal en boodschap, openstaan voor andere culturen en je er door laten bevruchten, is mijn idee: laat een ieder daarbij een eigen moreel kompas ontwikkelen. Zelf ben ik voor opvang in de regio en werken aan de-escalatie in de brandhaargebieden. Assertief en met inzicht. Nieuwsuur is dinsdagavond 13 juni 2017 gewijd aan het stuklopen van de formatiepoging tussen VVD, CDA, D66 en GroenLinks op het punt van migratie.
Wat verdient een mens, materieel en immaterieel? Finesse zit hier in het werkwoord 'verdienen'. Waar staat dat begrip voor? Wanneer je daarover nadenkt kunnen om te beginnen de volgende begrippen in verschijning treden: dienen → verdienste → verdienen. Waar staat iemand voor en waar wijdt hij zich aan en wat komt hem op die basis toe? En hoe verhoudt hij zich wils-, gevoels- en denkmatig tot dat wat hem kennelijk toekomt, wordt toegedicht of toegeschoven? Zijn schijnbare toekomst..?
(J.W.)
It’s not just the economy, stupid! Sorry! Nothing personal! Alleen al economie lijkt ingewikkeld genoeg, nietwaar? Een paar vragen daarbij; een kleine greep. Welke verdienmodellen kunnen fungeren als inkomstenbron? Wat zijn de verlies- en winstposten bij een gegeven omzet? Wat is raadzaam of uiteindelijk onvermijdelijk: koppelen of ontkoppelen van arbeid en inkomen? Waaraan belastinggelden besteden en hoe die te innen? Is arbeid een productiefactor? Wat betekent ‘recht op arbeid’ en wat behelst ‘recht op inkomen’ en hoe verhoudt zich dat tot bestaansrecht en/of strijd om het bestaan?
Dat soort vragen drijven telkens naar boven zodra een roep naar een basisinkomen zich voordoet. Het consumentenprogramma Radar heeft onlangs de idee van een basisinkomen voor 55-plussers, een specifieke groep van kansarmen op de arbeidsmarkt, gelanceerd. Dit vergezeld met een petitie basisinkomen 55-plussers, welke in een paar dagen tijd al meer dan 50.000 keer is ondertekend. Radar wijdde ook een tweeluik aan het onderwerp: Kans op werk: 3 procent - deel I (NPO 1, 22 mei 2017) en Kans op werk: 3 procent - deel II (NPO, 29 mei 2017). ‘t Gaat op dit moment beter met de economie, maar niet voor iedereen… No way!
In en rond kringen van driegeleders, maatschappijhervormers die impliciet een antroposofisch mensbeeld algemeen-menselijk en medemenselijk tot uitgangspunt nemen, bestaat momenteel geen eensluidend oordeel over wenselijkheid of onwenselijkheid en levensvatbaarheid van een basisinkomen. Dat stipte ik reeds aan in de reactieruimte onder Ridzerd van Dijk’s relevante blog Arbeid en cultuurontwikkeling (De grote Rudolf Steiner Citatensite, 6 mei 2017).
Dat ik iets alvorens het te geloven, eerst mijn verstand laat passeren, vind ik volstrekt niet wonderbaarlijker dan dat ik iets alvorens het door te slikken eerst in het voorportaal van mijn keel kauw. Het is vreemd om zoiets op te merken en voor onze tijd te doorzichtig, maar ik vrees dat het voor een latere tijd, over tweehonderd jaar vanaf nu gerekend, te duister is.
Tja. Nu daadwerkelijk tweehonderd jaar na dato... Geloof op basis van uiterlijke autoriteit of persoonlijke vooringenomenheid kan vroeg of laat hoogtij vieren. Mens, durf (zelf) proefondervindelijk te denken! Welke daden voeg je bij welke woorden..? Waar sta je werkelijk voor?
Alle schoonheid kan ik me ontzeggen, want ik weet wat tot weten noopt.
'Wat bedoel je, verklaar je nader', vraagt (het wezen van) de schoonheid.
En ik antwoord: 'Wat ik weet of weten zal, is mijn genoegen… en aan jou, wonderpracht, is de bloei en de luister en een sterven in schoonheid voor de eeuwigheid'.
En zij beaamt 't beaamde: 'Ja'.
(J.W.)
Als dertiger of reeds als twenner – weet de leeftijd niet meer zo precies - , dacht ik: ware schoonheid kluistert niet, dat mag zo zijn, ’t is zo, maar dat kon ik toen nog niet hanteren, evenmin lange tijd erna. Nu wel. Doorbraak…
Aan deze dichtregels voeg ik twee aforismen van Goethe toe.
Ieder mens moet op zijn eigen manier denken: want op zijn weg vindt hij altijd iets waars, of waar in een bepaald opzicht, wat hem door het leven heen helpt; maar hij mag zich niet laten gaan; hij moet controle over zichzelf hebben (zich beheersen), puur en alleen het instinct laten spreken is voor hem ongepast.
Niet het blinde instinct, welke ontspringt uit het onbewuste zieleleven, zal voor de hoger ontwikkelde mens richtsnoer voor zijn handelen zijn, maar de ideeën die op het toneel van het bewuste zieleleven optreden. In mijn boek De filosofie van de vrijheid heb ik de vaardigheid om met de menselijke geest ideeën te produceren die betrekking hebben op het zedelijke, 'morele fantasie' genoemd en zowel haar activiteit als haar verhouding tot het instinctieve leven uitgelegd.
De echte leerling leert om uit het bekende het onbekende te ontwikkelen en nadert de meester.
Johann Wolfgang von Goethe (1749 - 1832); uit Sprüche in Prosa; hoofdstuk Levenswijsheid en opvoeding; aforisme 705; boek samengesteld en geredigeerd door Rudolf Steiner.Op aforisme 705 gaf Steiner geen commentaar.
Een vermogen om (weer) tot zichzelf te komen of bij zichzelf te blijven is een mens niet zomaar gegeven. Met een actief en zelfbewust denkleven kan dit proces worden ingezet en op gang gebracht. Stapsgewijs. Soms met sprongen voorwaarts (doorbraken). Leefterreinen: (1) een intellectueel, (2) een esthetisch en (3) een moreel bewust- en gewaarzijn met daaraan verbonden handelen. Mens ken u zelf.
Contemplation, concentration and meditation can be helpfull...
Wens
Is de schuld er alleen voor de schuld of breekt door wat nog niet komen kon? Als je weet dat dagen zullen volgen en nachten zullen zijn, is dan niet rein alles wat geworsteld heeft?
(J.W.)
Het bovenstaande (Wens) is een oude spreuk van me. Meer dan 30 jaar geleden geschreven. Hoe kijk ik daar nu tegen aan? Wat maakt een mens moreel of moreler? En wat biedt hem zekerheid of hoop in zijn donkerste uren? Is alles al niet te veel gezegd? Genoeg? En wat laat hem dwalen of zet hem aan tot bedrog? Niet zijns gelijke of juist wel…?
In café Donner gevestigd in boekhandel Donner noteerde ik dienaangaande vanmiddag in mijn fysieke Dagboek & Onderzoek 2017/18, Leuchtturm 1917, de volgende korte filosofische overpeinzing: Wil, waarheid en werkelijkheid Hoe verhouden wil en onwil, waarheid en onwaarheid en werkelijkheid en onwerkelijkheid zich tot elkaar? Menselijk bezien staan zij zeker met elkaar in verband. Ik acht het zinvol om hier de akten verleiding en misleiding en de fenomenen amoraliteit, immoraliteit en moraliteit bij te betrekken. Dat laat tegelijk gedachten gaan naar een gewilde of ongewilde waarheid en onwaarheid en een gewilde of ongewilde werkelijkheid en onwerkelijkheid… Thanks to human beings those are connected with each other.
Overgave
Men moet kunnen twijfelen waar dat nodig is, zeker zijn waar dat nodig is, en zich overgeven waar dat nodig is. Wie zo niet te werk gaat begrijpt niet wat de kracht van het verstand is. Er zijn er die tegen deze drie beginselen zondigen, hetzij doordat ze, omdat ze van bewijzen geen verstand hebben, beweren dat alles te bewijzen is, hetzij doordat ze aan alles twijfelen, omdat ze niet weten wanneer je je moet overgeven, hetzij doordat ze zich in alles overgeven, omdat ze niet weten wanneer je een oordeel moet hebben.
Zieleworstelingen en hun representaties. Wat ik onwillekeurig of uit willekeur doe is niet vrij. Slechts schijnbaar. Uit een scala van aandriften, onbewuster, en begeerten, bewuster, wordt als in een instinctieve strijd om het bestaan een select aantal impulsen en beelden geautomatiseerd en geprevaleerd. De inhoud is situationeel gebonden en het proces wordt op basis van gewenning gecultiveerd. Zulks mondt uit in vaste gewoonten, stereotiepe opvattingen en onwrikbare zelfbeelden. En men denkt: dat ligt in de schoot van de menselijk natuur. Drang en dwang. Deels is dat zo. Consequent projecteert men dat naar buiten, naar het buitenmenselijke, de omringende en doordringende omgeving; moeder natuur, de aarde en het hemelruim.
(J.W.)
Streven naar meer innerlijke vrijheid en zelfsturing is niet makkelijk. Voor de meeste mensen in ieder geval niet. Het vraagt innerlijke waarachtigheid en levensmoed om te onderkennen, diagnose stellen, hoe geconditioneerd men is geraakt. Niet tot vrij mens, maar getemd, gedresseerd of ontaard. De remedie, emancipatie en veredeling, vergt niet alleen moed en volharding maar behoeft daarnaast wijsheid. Wijsheid hier als actieve deugd en als doorstaan en doorleefd leed. Met doorleefde ideeën (denken) en met ondervinding, moedig vallen en opstaan (ervaring).
Dagboek van de nihilist. – De huivering over de ontdekte ‘valsheid’. Leeg; geen gedachte meer. De sterke affecten draaiend om objecten zonder waarde: - toeschouwer bij deze absurde opwellingen pro en contra: - uit de hoogte, spottend, koel jegens zichzelf. De sterkste impulsen lijken wel verleiders en leugenaars: alsof wij aan hun objecten moeten geloven, alsof ze ons willen verleiden. De sterkste kracht weet niet meer waartoe? Alles is er, maar geen doelen. – Het atheïsme als ideaalloosheid. Fase van het hartstochtelijk nee en needoen: daarin ontlaadt zich het opgezamelde verlangen naar bevestiging, naar aanbidding... Fase van de verachting, zelfs voor het nee... zelfs voor de twijfel… zelfs voor de verachting… Catastrofe: of de leugen niet iets goddelijks is? Of de waarde van alle dingen niet hierop berust dat ze vals zijn?... Of men niet in God zou moeten geloven, niet omdat hij waar is, maar omdat hij vals is -? Of de wanhoop niet enkel het gevolg van de godheid van de waarheid is? Of niet juist het liegen en vals maken (vervalsen), het erin leggen van een zin een waarde, een zin, een doel is?...
Uit de scherp opgetekende levensworstelingen en opgeworpen vraagstukken van de filosoof Friedrich Nietzsche kan vaak worden opgemaakt met wat voor levensvraagstukken en problemen moderne mensen kampen, dikwijls niet helder oplichtend in hun denkleven, maar wel op operationeel niveau aan de dag tredend. Daarvan getuigt het bovenstaande tekstcitaat naar mijn idee zeker. Thematisch sluit het goed aan bij mijn eigen gedachte, waarmee ik dit blog opende. Voor iets meer over nihilisme als cultuurverschijnsel zie bijvoorbeeld dit artikel: Ik, Nietzsche, jij… (Filosofie.nl; Simone Bassie en Michel Dijkstra) en voor existentieel vallen en opstaan op dit vlak in crisisvorm zie bijvoorbeeld mijn oude gedicht Wat de nihilist uiteindelijk baart: Weerzin!
Er moet me iets van het hart. Beantwoordt aan mijn tweede natuur om regelmatig zaken te recapituleren. (1) Iets over menselijke veelzijdigheid en eenzijdigheid in relatie tot belangstelling en aanleg, talent en vermogen; receptief en/of productief en (2) iets over mijn schrijfprojecten.
Ik ontwikkel me graag breed, waar mogelijk met diepgang en zo nodig met eerste aanstalten. In ieder geval zo onbevangen mogelijk en met respect en dankbaarheid voor andermans culturele verdiensten en prestaties. Daarmee groei ik niet uit tot enkel een specialist of generalist. Er is sprake van beweging en neerslag in beide richtingen. Orthodoxie leg ik graag af en van kliekjesgeest moet ik niets hebben.
Zo afficheer ik me in de header van Cahier als antroposoof (woonachtig in Rotterdam en werkzaam te Leiden), maar natuurlijk zit er meer aan me vast. Niets menselijks is me vreemd. Gelukkig maar. In mijn leefomgeving werd over mij in mijn tiener- of twennerjaren gezegd: ‘hij is eigen’. Volksmensen weten direct wat dat betekent. Dat moet je ook wel zijn denk ik, om je te kunnen handhaven en neerzetten in de huidige Nederlandse samenleving en in het land der letteren van de 21e eeuw.
beperk je niet tot wat een ander kan zeggen, maar breng naar voren je eigenste zelf. Leef!
(J.W.)
Deze motto’s vullen elkaar aan, sluiten elkaar niet uit. De eerste maakt voorkomend en omzichtig, respectvol en tolerant; …begrip en ruimte voor de ander, in beginsel gelijkwaardig. Met de tweede wordt angstvalligheid overwonnen, levenslust en levensmoed vrij baan gegeven met eigenwaarde en zelfrespect. Idee daar verder bij: overstijg een zwak voor hypocriete of (louter) conventionele goed- of afkeuring en lever je niet uit aan verbloemde of onverbloemde willekeur. In datzelfde hoofdstuk 7 van Mattheus (website Bijbel en Cultuur) wordt voorts vermeld, Mattheus 7.6:
'Geef wat heilig is niet aan de honden en gooi je parels niet voor de zwijnen; die zouden ze maar met hun poten vertrappen, zich omkeren en jullie verscheuren.'
Onze Lieve Heer moet wel heel veel van ons houden, dat hij altijd met donder en bliksem tot ons komt.
Vanuit binnensten van gedachten leven is - als - opstaan in luister. Geloof in jezelf.
(J.W.)
Geloof kan bergen verzetten. Terwijl zelfvervreemding en zelfafwijzing kan maken dat men tegen zaken als bergen opziet. Toch heeft men baat bij zelfcorrectie en crises. Waar nodig en als doorgangsstadium. Een subtiel en doortastend zelf- en wereldbewust gedachteleven is goud waard. Gaandeweg kan zij tot wasdom komen.
Filosofen
Wij zijn vol van dingen die ons naar buiten drijven. Instinctief hebben we het gevoel ons geluk buiten onszelf te moeten zoeken. Onze hartstochten dwingen ons naar buiten te treden, zelfs als er zich geen object voordoet waardoor ze worden opgewekt. De dingen van buiten verlokken ons uit zichzelf en doen een beroep op ons, ook als we er niet aan denken. De filosofen kunnen dus nog zo vaak zeggen: ‘Keer tot u zelf in, daar zult u uw heil vinden’, men gelooft hen niet. En wie hen wel geloven zijn nog de grootste leeghoofden en dwazen.
Blaise Pascal (1623 - 1662); uit zijn Gedachten; Deel 1, hoofdstuk 9: De filosofen, artikel 143
Pascal stond als wetenschapper, godsdienstfilosoof en christen menselijk realisme voor. Maande vaak tot matiging bij buitensporige euforie. Zijn bovenstaande probleemstelling werd in zekere zin uitgediept door de filosoof Franz Brentano (1838 – 1917). ‘Brentano is vooral bekend om zijn herintroductie van het concept van intentionaliteit — een concept afgeleid uit de scholastiek — in de hedendaagse filosofie.’ (Wikipedia.) Rudolf Steiner waardeerde Brentano’s inspanningen en uitwerkingen. Beging vorige eeuw ging hij dan ook dieper in op het mensbeeld van Brentano. Natuurlijk is het interessant, prikkelend, om hierbij denkbeelden van de radicale behaviorist Burrhus Skinner (1904 - 1990) te betrekken.
Vraagstelling. Liefde maakt blind? Werkelijk? Liefde zoekt zichzelf niet. A world of difference.
(J.W.)
Er kan onderscheid worden gemaakt tussen liefde, verliefdheid, dweepzucht en zelfliefde. Voorts is er, in potentie in ieder geval, streven naar zelfkennis. De zinsnede ‘…liefde zoekt zichzelf niet…’ is onderdeel van een bijbeltekst, Het Hooglied der Liefde, van Paulus: 1 Korinthiërs 13 (regel 5).
De weg naar het hart gaat door het hoofd. De liefde vormt daarop geen uitzondering. Als ze niet slechts een uiting van de geslachtsdrift is, berust liefde op de voorstellingen die we ons van een geliefde persoon maken. En hoe idealistischer deze voorstellingen zijn, des te bezielender is de liefde. Ook hier is de gedachte de vader van het gevoel.
Men zegt: de liefde maakt blind voor de negatieve kanten van de geliefde persoon. Je kunt de zaak ook omkeren en zeggen: de liefde opent juist de ogen voor de positieve kanten van de geliefde persoon. Velen gaan nietsvermoedend aan die goede eigenschappen voorbij en merken ze niet op. Eén iemand ziet ze wel en daarom juist ontwaakt in zijn ziel de liefde. Wat heeft hij anders gedaan dan zich een voorstelling vormen van iets waarvan honderd anderen er geen idee hebben? Zij hebben de liefde niet omdat hun de voorstelling ontbreekt.
Rudolf Steiner; uit zijn De filosofie van de vrijheid (GA 4; 1894), hoofdstuk 1: Het bewuste menselijke handelen
Notie van iemand hebben of krijgen. Essenties. Of er aan voorbij gaan. Gedachteloos. Indien het eerstgenoemde van kracht is, ontwikkel je oog voor de ander. Bewust.
NB
Mijn huidige werkgever heeft me deze week een vast contract aangeboden. Aanvaard ik dankbaar. Nu rust op dat front. Net zo goed een kwestie van gezien en onderkend worden. Zo kan ik weer verder; gerechtigd en rechtschapen.
Wanneer een bloem zichzelf ruikt, als zou dat kunnen, voelt ze zich geworteld in zilte aarde; niet langer gedoogd maar gekluisterd… Spreek mens!
Mens
‘k Schiet wortel. Bescheiden en onzichtbaar. Met mij zal niet verruild worden, want ik ben authentiek.
(J.W.)
Zo boven, zo beneden en micro- en macrokosmos. Dit hangt samen met het levensmysterie van een omgekeerde plant, 's mens lichaam, ziel en geest en de menselijke fysiologie in ritmische wisselwerking met de natuur (natuur en natuurwerkingen in brede zin); bloesem is kuis en vruchtbaar naar beneden gericht en wortels slaan uit naar boven, naar een hemelruim, als het ware flitsende bliksemschichten, niet zonder donder en geweld, en toch uiteindelijk op weg naar zekere harmonie; ...ontwikkelingsweg van een Parsifal.
Maar het is met de mens als met de bomen. Hoe meer hij naar de hoogte en naar het licht wil, des te sterker streven zijn wortels naar de aarde, nederwaarts in het donkere, het diepe - in het boze.
Louter sympathie voor wat waar, schoon en goed en enkel antipathie voor wat onwaar, wanstaltig en kwalijk wordt geacht, bevatten niet de stootkracht om werkelijk zelfbewust een krachtig zedelijk leven te leiden. Daar is meer voor nodig.
(J.W.)
Dit althans naar mijn ervaring. Voor een ander is dat misschien anders.
Er zijn mensen die hun gelijke liefhebben en opzoeken en zulke die hun tegendeel liefhebben en die onderzoeken.
Johann Wolfgang von Goethe; uit zijn Sprüche in Prosa, hoofdstuk Psychologische waarnemingen
Bericht uit een onderwereld: Styx Op verkenningstocht. Is ‘liefde’ waard in en rond zulke contreien? Zielsmatige relatie tussen mezelf, het andere en anderen. Drie vormen van gemis: a. verlangend gemis (anxious; ongeduldig of vertoornd: wees er nu of spoedig); b. existentieel gemis (to be or not to be; smartelijk, kwetsbaar, verteerd: kan niet zonder); c. progressief en draaglijk gemis (feel pity – not self-pity – and, with inner sense, want the same; het welzijn en de ontwikkeling van wie ik mis of van die die iets mist of iets waaraan iets waardevols ontbreekt staat voorop).
(J.W.)
Zo kan een mens, zaken in breder perspectief trekkend, worstelen met zekere levensvoorvallen en daarmee verbonden deugden en ondeugden. Culminatie van dramatische levenswendingen en daaropvolgende loutering, katharsis en verlichting. In dit geval gaat het vooral om ontwikkelen en scherpen van de deugd dapperheid aan de ondeugd verzoeken/verleiden (laten verleiden of zelf verleiden) en de deugd wijsheid/verstandigheid of schranderheid aan de ondeugd vergissen (zaken verkeerd opvatten; creëren en/of ondergaan en laten bestaan van misverstanden). Voor meer bijzonderheden daarover zie de literatuurverwijzingen onderaan.
Het is de vraag wat moeilijker is: te denken of niet te denken. De mens denkt uit aandrift en iedereen weet hoe moeilijk het is een drift te onderdrukken. De kleine geesten verdienen nu werkelijk niet de verachting waarmee men hen nu in alle windstreken begint te bejegenen.
Aandrift… Ja. Treffend voorbeeld van een spijker op de kop slaan. De term ‘kleine geesten’ is hier zeker niet denigrerend bedoeld. Lichtenberg bediende zich regelmatig van dubbele ironie. Donderslagen op muziek is een kostelijk en leerzaam boek, waaraan een mens zich goed kan laven. Hij was een originele denker en een scherpe waarnemer, daarbij begiftigd met een levendig voorstellingsvermogen. Zelfobservatie ging hij gelukkig ook niet uit de weg.
Georg Christoph Lichtenberg(1742 – 1799)
Donderslagen op muziek
Vergelijkingsmateriaal en studiestof:
○ Kamaloka (GA 88; 6e voordracht; Berlijn, 2 december 1903); lezing van Rudolf Steiner (1861 - 1925) over het morele leerterrein voor ’s mens levensbestaan tijdens zijn leven op aarde; zeven deugden en ondeugden en het oord van verlangen(s).
○ Tugend (Anthrowiki)
○ Tapferkeit (Wikipedia)
○ Klugheit (Wikipedia)
○ Kardinaltugend (Wikipedia)
○ Het prachtige en diepzinnige gedicht Charon van Johann Wolfgang von Goethe (1749 - 1832) over het vege lijf (redden) en zien en weerzien en vereniging en hereniging van geliefden onder dramatische omstandigheden, meegevoerd door de veerman en gids (and gatekeeper) Charon.
○ Dit fijngevoelige gedicht is functioneel opgenomen in Rudolf en Marie Steiners voordrachtencyclus Die Kunst der Rezitation und Deklamation (GA 281; 1920/21/22; bladzijde 31). Voor iets meer daarover zie ook deze tekstpassage uit het boek Howe the New Art of Eurythmy Began: Lory Maier-Smits, The First Eurythmist (Uitgeverij Temple Lodge, 1997).
Vraag mij niet waaruit ik zal blijken, zie me liever niet waar ik niet sta.
(J.W.)
Bij intermenselijk verkeer kan dat dwars door alles heen als levensgevoel opspelen. Basta! Loop me niet voor de voeten! Metsel me niet in! Laat je desnoods verrassen… Aangenaam of onaangenaam. Lucht, geef me lucht en de ruimte waarin het windstil is of waait of stormt! Als ware er een (dreigende) oorlog van één tegen vele, of vele tegen één, of één op één of van allen tegen allen. Actueel of potentieel.
Zo hoeft 't niet te zijn. Het kan. Onderhuids, vaak terecht, soms gewaand, rumoert regelmatig: don't box me in and don't count me out. Sociale en antisociale impulsen wisselen elkaar af.
Vermoedelijk doet de gelijkstelling van het hoogste goed met geluk aan als een gemeenplaats. Wat we nog missen is een duidelijker uiteenzetting van wat het hoogste goed is. Misschien lukt die wel als wij erachter komen wat de eigen taak van de mens is. Zoals men immers van een hoboïst, een beeldhouwer en elke kunstenaar en vakman – en in het algemeen van alles wat een eigen functie en activiteit heeft – zegt dat het goede en het welslagen in die functie besloten zijn, zo kan men dat ook van de mens zeggen, als hij tenminste een eigen functie of taak heeft. Zouden een timmerman en een schoenmaker elk een eigen functie en activiteit hebben terwijl de mens er geen heeft? Heeft de natuur hem dan geen eigen taak toebedeeld? Of mogen we aannemen dat, net zoals een oog, een hand, een voet, kortom, elk lichaamsdeel een eigen functie heeft, ook de mens naast al deze afzonderlijke functies een eigen taak heeft?
Wat kan die taak dan wel zijn? Het leven blijkbaar niet, want dat komt zelfs aan planten toe, terwijl wij nu juist op zoek zijn naar wat specifiek is voor de mens. Wij moeten de vitale functies van voeding en groei dus uitsluiten. Daarop volgt een niveau van leven dat gekenmerkt wordt door zintuiglijke waarneming. Ook dat lijkt een mens gemeen te hebben met een paard, een rund en alle andere dieren. Wat dus overblijft is een leven dat men actief kan noemen, het leven van het rationele deel van de ziel. In het rationele deel van de ziel kan men een onderscheid maken tussen het element dat aan de rede gehoorzaamt en het onderdeel dat de rede bezit en de denkfunctie uitoefent. En omdat ook dit leven op twee manieren verstaan kan worden, moeten we het hier in de zin van activiteit nemen. Dit geldt als de meest toepasselijke betekenis.
Aristoteles; Ethica Nicomachea; hoofdstuk 1: Het doel van het menselijk bestaan is geluk; eerste twee alinea’s uit paragraaf 6: Het goede ligt in de eigen taak van de mens
Het gaat hier om doeloorzaken en (menselijke) zelfbestemming. Een invulling daarvan of aanzet daartoe koppelden Aristoteles en zijn tijdgenoten in de eerste plaats nog aan een werking van een wereldverstand, Nous, terwijl met de intrede van de moderne tijd veelal van het menselijk zelfbewustzijn of ik, de actieradius van de ratio en de wil van de menselijke individualiteit wordt uitgegaan. In extensio, als met een inslag van een machtige meteoor uit de schoot van een schijnbaar verbleekte sterrenhemel, werd dit nieuwe beginsel in eminente zin gehuldigd en uitgedragen door Johann Gottlieb Fichte (1762 - 1814). Denk hierbij vooral aan zijn introductie van de Tathandlung. Het eerste principe van Fichte’s wetenschapsleer luidt: ‘Het ik stelt oorspronkelijk eenvoudigweg zijn eigen zijn,’ het stelt zichzelf als absoluut vrije handeling. Dit in een tijd dat godsdienstwetenschap en godsdienstfilosofie in Europa nog een sterk orthodox karakter droegen en vertegenwoordigers van een christelijke orthodoxie nog veel maatschappelijke macht hadden. Het spanningsveld dat hiermee ontstond, en niet zonder gevolgen bleef voor de carrière van Fichte, komt goed tot uitdrukking in de boekuitgave Oproep aan het publiek – De atheïsme-strijd van 1798 – 1799. Een lezenswaardig en leerzaam boekwerk.
In harmonie of disharmonie. Vermink je zelf niet. Wees vruchtbaar. Om mezelf te kunnen uithouden moet ik onuitstaanbaar zijn.
(J.W.)
Zulke houdingen, wilsvormen en afwegingen kunnen op(z)wellen bij smartelijke levenservaringen en innerlijke tegenstrijdigheden. Op een hoger ontwikkelingsniveau verenigen ze zich, sluiten ze elkaar niet meer uit.
Deze Griekse filosofen van de strenge richting hadden voor zichzelf de keuze boosaardige dieren te worden, dan wel strenge, weinig vreugden kennende dierentemmers: zo reeds Socrates. Zij waren schrander genoeg om te begrijpen dat wie een menselijk roofdier wordt, voortdurend eerst zichzelf verscheurt. Maar nu geloofden zij dat iedereen evenveel gevaar liep om dit roofdier te worden: - dit is het grote geloof van alle grote moralisten, hun macht en hun dwaling! Het geloof dat bij iedereen het geduchte dierlijke nabij is. – Het zullen wel geen mooie mensen geweest zijn.
Nietzsche was niet gesteld, to say the least, op een denkrichting en leefwijze die Socrates met zijn denkgenoten voorstond. Een beweging naar vormen van zelfkennis kan langs afgronden voeren. En voor je het weet tuimel je erin. Gevangen en gekluisterd. Tortured and teared apart. Nietzsche droeg als filosoof een zeker voluntaristisch element in zich, schuwde daarmee het instinctieve niet, terwijl Socrates, in dialoogvorm, meer van het idealisme uitging. Rudolf Steiner kon beide filosofen waarderen. Over Nietzsche schreef hij eind negentiende eeuw een belangwekkend boekwerk: Friedrich Nietzsche, ein Kämpfer gegen seine Zeit (GA 5; 1895).
Wat ontglipt of sluimert. Er is een andere wereld aan mij. Diep en uitgestrekt. In… Weet ik niet. En als ik mezelf onderbreek, wat kan dan nog wenken, duizendmaal schenken, en geloven met een kracht die mij overstijgt? Alsof ik min of meer zou zijn. Wat een mens echt bezig houdt, weet hij vaak niet. Soms achteraf.
(J.W.)
Zal de komende tijd, hoe lang die periode zal zijn is me nog niet duidelijk, mijn teksten op Cahier beperken tot ‘dagboeknotities’. Zoals bijvoorbeeld de bovenstaande. Telkens zal ik daaronder gelijksoortige of verwante pennenvruchten van andere schrijvers plaatsen. Regelmatig vergezeld van kort commentaar. Dit werd reeds aangekondigd met het blog Friend (Cahier, 24 maart 2017). Gemiddeld zullen deze teksten iedere vrijdag en maandag van de week verschijnen. Aan het eerder genoemde schrijversgezelschap dat ik vanaf nu bij me aan tafel laat schuiven en een dis mee zal delen voeg ik er één extra toe: Burrhus Frederic Skinner, grondlegger van het (radicale) behaviorisme.
Als je te jong bent heb je geen goed oordeel, en evenmin als je te oud bent. Als je niet genoeg over iets nadenkt of teveel, houdt je koppig vol en wordt het je stokpaardje. Bekijk je je werk meteen als je het af hebt, dan ben je nog volkomen bevooroordeeld, en [doe je het] te lang erna, dan kom je er niet meer in. Zo ook met schilderijen die je van te ver of te nabij bekijkt. Er is slecht één ondeelbaar punt dat de juiste plaats is. De andere zijn te dichtbij, te ver, te hoog, of te laag. In de schilderkunst wordt het door het perspectief vastgesteld, maar wie zal het voor de waarheid en de ethiek vaststellen?
