Je hebt van die vakmensen die met veel passie en overgave hun werk en onderzoek verrichten en daarbij stevig aan de weg timmeren om hun zaak voor te leggen aan een breed publiek. Dan zien ze er dikwijls geen been in om hun onderzoeksbevindingen en issues verregaand te populariseren. In het Nederlands taalgebied zijn de pennenvruchten van de arts, neurobioloog en hersenonderzoeker Dick Swaab exemplarisch wat dit aangaat. Na zijn kaskraker Wij zijn ons brein – Van baarmoeder tot alzheimer (uitgeverij Contact, 2010) verscheen deze week een nieuw boek van zijn hand: Ons creatieve brein – Hoe mens en wereld elkaar maken (uitgeverij Atlas Contact, 2016).
Ook zijn nieuwste werk is interessant en uitdagend. Schafte het gisteren aan bij boekhandel Donner. De materialistische mens- en maatschappijvisie van Swaab, immer doorspekt met darwinistische denkbeelden en altijd geënt op zo recent mogelijk neurobiologisch onderzoeksmateriaal, is waard om bestudeerd te worden. In Ons creatieve brein legt hij de drie basiselementen van de menselijke cultuur, kunst, religie en wetenschap, langs de meetlat van zijn mens- en werelbeeld en naar de mal, het model van zijn vakgebied: de neurowetenschappen.
Het menselijke ik ziet Swaab als een resultaat, een resultante en neveneffect van het menselijk brein. Het brein ziet hij als het besturingssysteem en commandocentrum van het menselijk lichaam. Hij ziet de hersenen absoluut niet als een instrument van het ik, zoals met name de arts en antroposoof Arie Bos betoogt in diens boekwerken Mijn brein denkt niet, ik wel (uitgeverij Christofoor, 2014) en Hoe de stof de geest kreeg – De evolutie van het ik (uitgeverij Christofoor, 2009).
In Swaabs Ons creatieve brein worden veel zaken aan de orde gesteld. Het is een mooi verzorgde boekuitgave met veel afbeeldingen, waaronder een aantal schilderijen van Jeroen Bosch (1450 - 1516). Ook het commentaar van Swaab bij deze schilderdoeken is prikkelend. En dat is natuurlijk de bedoeling. Hij schuwt de provocatie niet.
Op bladzijde 21 bijvoorbeeld neemt Swaab duidelijk stelling tegen de rijke beeldtaal die op Bosch schilderwerken te zien valt als het om bovenzinnelijke wezens gaat, met name demonen.
Uit: Ons creatieve brein, bladzijde 21, Dick Swaab:
“Er wordt verondersteld dat de inspiratiebron voor de demonen in het werk van Bosch hallucinaties door ergotisme kunnen zijn. Er waren in de Middeleeuwen uitbraken van vergiftiging met ergot, een schimmel die op vochtige rogge groeit en die hallucinaties, epileptische aanvallen en wanen kan veroorzaken. Jeroen Bosch zou waarschijnlijk zo’n vergiftiging hebben meegemaakt.”
Tussen drukke bedrijven door zal ik het boekwerk in zijn geheel doornemen. Maar mijn kijk op kunst, literatuur en spiritualiteit zal er zeker niet door geschokt raken of ingrijpend veranderen.
Een vinger aan de pols houden en impulsen afgeven. Dat houdt meer in dan bloedsomloop nagaan en diagnosen stellen. Een mens kan zijn blik naar buiten richten en daarmee niet alleen zichzelf maar ook medeschepselen nader leren kennen. Met volle zinnen, krachtige gedachten en een open mind; gaandeweg meer met voorbedachte rade, wel dan niet sinister van aard.
Wat hebben mensen met elkaar voor? Dat is niet altijd duidelijk en dat kan tot misverstanden leiden. Zelfs één enkel woord kan al mis worden verstaan. Er doet zich spraakverwarring voor als referentiekaders al te zeer uiteenlopen en rookgordijnen als men om wat voor moverende redenen dan ook tot veinzen is overgegaan. Niet altijd is spreken zilver en zwijgen goud.
Nogal eens blijkt het nodig om iets nader uit te leggen, zich nader te verklaren. Of men daartoe in staat of werkelijk bereid is, vormt een onderliggende vraag die steeds weer opduikt. Repetitie. Bovendien is voor onderling begrip een goede verstaander vereist.
In plaats van je nader te verklaren, expliciteren, kun je ook ergens op zweren. Daarmee wellicht ook prat gaan op. Het Nederlandse woord ‘zweren’ is een term met een rijke begripsinhoud. Met een eed of onder ede een verklaring afleggen. Een eed aan wat of wie en met welk doel? Iemand die zweert is een zweerder, samen met anderen op iets zweren wil echter niet automatisch zeggen dat er wordt samengezworen.
Samenzweerders, onmiskenbaar draagt deze zaaknaam een negatieve connotatie, leggen verborgen en valse verklaringen af. Zoals bekend kan een wond van een organisme of een wond in een weefsel van een samenleving ook zweren, maar dan heeft dit woord natuurlijk een medische en sociaal-hygiënische lading.
Het lijdt geen twijfel, praktijk wijst dit uit, dat mensen omwille van allerlei redenen tegen elkaar kunnen samenspannen. De mate waarin en de manier waarop wordt samengezworen kan uiteenlopen. Of samenzweerders zich bij voorkeur bedienen van zekere instituten en organen geeft dikwijls aanleiding tot discussie.
Zoals bekend, ‘k steek het nergens onder stoelen of banken, ben ik een antroposoof. Rudolf Steiner (1861-1925), grondlegger van de antroposofie, heeft zich intensief met deze problematiek beziggehouden. En ook zijn ideeën en bevindingen hieromtrent zijn in de loop der jaren nauwlettend door mij bestudeerd. Gelukkig ben ik uitgerust met een fijne begripszin ten aanzien van antroposofische inhouden. Dat klinkt misschien heel erg arrogant, maar zo is dat zeker niet bedoeld. Die begripszin heeft gemaakt dat ik gelukkig niet ben uitgegroeid tot een aluhoedje en mededelingen van Steiner, ook als het over dit thema gaat, onverminderd positief kan waarderen.
Ben nuchter en spiritueel ingesteld, dat kan samengaan, en een ‘strijder’ en ‘schaker’ in mij, houd verder ook van gevechtsporten, is altijd bedacht op gevecht en gevaar. Dat in algemene zin. Ben er vast van overtuigd dat vrijheid en vrede of vredestoestanden – perioden van vreedzaamheid – niet zomaar komen aanwaaien, maar moeten worden bevochten. Vraag is met welke middelen. Dat wel. Voor speels vergelijkingsmateriaal inzake geweld en geweldbestrijding of indammen van geweld, zie mijn blog Fighting Spirit (Cahier, 29 juli 2016).
Dit blogartikel van vandaag heb ik geschreven naar aanleiding van een recent blogartikel van Michel Gastkemper dat gaat over een opstelling van bepaalde antroposofen ten aanzien van de 9/11 aanslag; hun stellingnames en communicatie daarover en hun symposium in dat kader: Bos (Antroposofie in de pers, 10 september 2016). Voor specifiek commentaar daarop van mijn kant zie mijn reacties in de reactieruimte aldaar onder het artikel van Gastkemper.
Mijn inhoudelijke inzichten op dit vlak verwerk ik de komende jaren in mijn literaire producten. Dus in de vorm van proza en poëzie.
Over kunstmatige intelligentie en haar mogelijke doeleinden, reeds lange tijd een hot issue, wordt al jaren veel gepubliceerd. Niet verwonderlijk. Het gaat immers over een wezenlijk facet van de hedendaagse werkelijkheid en daaraan gelieerde concrete toekomstprojecten. ’t Kan ook vergezichten insluiten die nu nog voor menigeen bizar en onwaarschijnlijk ogen. Marc van Oostendorp, onderzoeker aan het Meertens Instituut (KNAW) en hoofdredacteur van het digitale tijdschrift Neerlandistiek, bracht vandaag een interessant webartikel over tekstproductie door computers onder de aandacht: Kun je een computer een (relevant) artikel / boek laten schrijven? (Neerlandistiek, Marc van Oostendorp, 15 september 2016). Een lezenswaardig stuk. In de reactieruimte eronder leverde ik het volgende commentaar:
"Belangrijk thema. Het doet me denken aan (1) de enorme vorderingen van de schaakcomputer in nog geen honderd jaar tijd, waartegen zelfs de sterkste grootmeesters tegenwoordig niet meer zijn opgewassen en (2) een trits als (a) het Semantisch Web, (b) the Human Brain Project en (c) the Blue Brain Project.
‘Interacteren’ en samensmeden. Behoeft de Nederlandse taal een nieuw werkwoord? To interact? Wat brengt in logaritmische processen geïnaugureerd door mensen ‘leven’ en ‘(zelf)reflectie’? En aldus met wat voor lichamen, bodies?
De probleemstelling is helder en de slotparagraaf van dit blogartikel, ‘Raadsel’, is sterk. Achter de genoemde vonkjes gaat het vraagstuk van de menselijke intelligentie schuil, in feite ook van de oorsprong en bestemming van mensen, de evolutie en het scheppend vermogen van de mensheid."
Andere onderwerpen. De afgelopen weken heb ik wat stukken van Zwagerman doorgenomen uit zijn essaybundels Het vijfde seizoen (De Arbeiderspers, 2003) en Pornotheek Arcadië (De Arbeiderspers, 2000). Met name zijn schrijven over zelfdoding en over pennenvruchten van George Orwell (Eric Blair) vond ik interessant.
Deze week heb ik het boek Staat van verwarring (Uitgeverij Boom, 2013) van de filosoof Ad Verbrugge opengeslagen. Het kost me moeite om er doorheen te komen, zijn gedachtenconstructies daarin over het onderwerp samenleving, (BD)SM en erotiek aan de hand van het boek Vijftig tinten grijs (Uitgeverij Prometheus, 2012), geschreven door EL James (pseudoniem voor Erika Leonard), komen me namelijk gekunsteld, omslachtig en naïef voor. Voor een deel kan ik me vinden in een column hierover van Marcel Hulspas: Ad Verbrugge en zijn tintje grijs – Ook hij is er in gestonken (The Post Online, Marcel Hulspas, 22 juli 2013). Verder wil ik opmerken dat vormen van sexualiteit als (BD)SM me tegenstaan en in mijn ogen veel minder onschuldig van aard zijn als tegenwoordig gesuggereerd.
De inkt van mijn blogbericht Misunderstanding (Cahier, 8 september 2016) was nog niet droog toen ik verleden week bij het kijken van het TV programma Pauw helaas werd geconfronteerd met strapatsen van vlogger Ismail Ilgun en zijn ‘aanhang’. Wat een figuren... Je zult er maar bij in de buurt wonen. Nightmares on Social Media in correspondence with Real Life. I’m truely sick and tired of it. Heb mijn buik er van vol. Ben er echt klaar mee! Gelukkig ‘interacteer’ ik in ieder geval niet meer op platforms als Facebook. Niks voor mij. Voor die Pauw uitzending in kwestie (Pauw, 8 september 2016), zie:
Morgenochtend komt er een monteur van provider Ziggo bij me op bezoek. Mijn desktop computer en kabel en Wifi verbinding zal worden nagelopen om de internetverbinding te optimaliseren. Ondertussen werk ik verder aan mijn vierluik.
Een misverstand is snel ontstaan. Heel snel tegenwoordig. Beeldspraak: hele netwerken van wan- en onbegrip spannen als het ware samen tussen, zo niet tegen mensen. Ragfijn maar ijzersterk. Niet alleen in het dagelijkse leven, onze oude vertrouwde leefwereld, maar zeker ook, misschien wel dubbelop, in cyberworld, the World Wide Web, WWW. Whee, whee, whee! Whow, whoo… Isn’t that scary?! At least a little bit?
Helaas maakte ik dit onlangs ook mee met mijn commentaar op iemands blogartikelen. Twee werden verwijderd. Wellicht werden die reacties als ongepast of niet to the point of als kwalitatief ondermaats beschouwd. Dat kan natuurlijk. Maar ik heb in dit geval het idee dat de inhoud en intenties van mijn verwijderde korte bijdragen door die door mij gerespecteerde blogauteur niet echt werden begrepen of niet goed werden aangevoeld. Dat zij dan maar zo, hoewel ik het wel betreur.
Bij interactie tussen mensen lijkt nieuws en nieuwsgaring een steeds centralere rol te spelen. Een overvloed aan informatie laat op een zeker moment vingers priemen en krommen naar een effectieve en handzame aan en uit knop. Behoefte om nieuws te filteren en er in ieder geval niet al te zeer door in beslag genomen te worden, mag menselijk worden genoemd. En dat is toch wat ik bovenal wil, mens blijven, en niet een ‘geautomatiseerd verlengstuk’ – bon ton of enfant terrible - van sociale media.
Menselijk leed trek ik me aan en bezorgt me soms hoofdpijn, Weltschmerz zoals Duitsers dat zo treffend uitdrukken, maar over mijn leven, mijn persoonlijke leven, voer ik de regie: ik bepaal wat ik met nieuws en met informatie of non- of desinformatie doe. Ik en niemand anders!
Heb vandaag, donderdag 8 september, een vrije dag. Besteed hem goed. Bestudeer op dit moment Rudolf Steiners opstel Goethe en een nieuwe esthetica in het kader van mijn vierluik dat gaat over een verband tussen literatuur, kunst en antroposofie. Morgen roept de plicht van mijn huidige dienstbetrekking me weer. Zes dagen achtereen hard werken in Leiden. Tussendoor zal ik zeker doorwerken aan het vierluik en aan mijn verhalen en gedichten.
Writing tools. Al jaren heb ik een notitieboekje op zak met pen en potlood; daarnaast een kleine laptop voor thuis en onderweg. Maar afgelopen week kocht ik er een desktop computer met een groot beeldscherm bij en mijn provider laat ik nu de internetsnelheid verhogen van 150 / 15 naar 300 / 30 Mbit/s.
Work in progress. Ben nog flink aan het inlezen ten behoeve van schrijven en publiceren van deel 2 (en 3 en 4) van mijn vierluik over literatuur, kunst en antroposofie.
Het onderstaande gedicht pende ik vandaag neer.
Toeschijnen
Er vaart iets in me, ben ’t zelf - ontembaar -, verwijt vermolmt ’t volbrachte niet. Aanstonds kondigt aan, oogglans, mild en rein, spoedig vol van zijn, verwijt krenkt pure gedachte niet. Zing, oh minne, zing, laat bloemenpracht bekroning zijn, verwacht is niet verweesd.
Ook uit een simpel ogend gedicht, dat niets zegt, niets laat na- of voorproeven als je het slechts met een schuin oog schools leest, spreken gemetamorfoseerde levenservaringen. Het onderstaande schreef ik gisteren. In proza vorm zal ik het natuurlijk anders uitbeelden; het fictieve zal dan evenmin louter fictief zijn…, geen levensvreemde of willekeurige verzinsels.
Zal me de komende twee weken richten op het schrijven van deel 2 van mijn vierluik dat handelt over literatuur, kunst en antroposofie. Wanneer dit deel gereed zal zijn kan ik nog niet helemaal zeggen. Voor een introductie en meer over de inhoud en de opzet van dit vierluik zie mijn vorige blogartikel Literatuurbeschouwing – Deel 1: Literatuur als kunstuiting (Cahier, 26 augustus 2016).
Blowing Touch
Verzonken zelf (ik):
Op weg niet gereed om kweten te kwijten, zijdt zich in: ik wil(!); bar-barharm-barmhartig.
Bruggen slaan in de 21e eeuw. Met haar bewoners telt en bergt de Aarde vele creaties, volksgemeenschappen, culturen en (cultuur)tijdperken met eigen einders en kiem- en groeischeuten. Aanwezige
relaties blootleggen en duiden die bestaan tussen literatuur, kunst en antroposofie is geen gemakkelijke
opgave. Maar de kunstenaar in me voelt zich ertoe genoopt.
Hiertoe zal één blogartikel niet volstaan. Het zal een vierluik worden. Wat kunst precies is, zal
ik in dit eerste deel nog niet volledig aan de orde stellen. Dat vraagstuk zal
in deel twee echt centraal komen te staan. In dit eerste deel vormt het gegeven van
een intrinsieke scheppingsdrang van kunstenaars het hoofdonderwerp, terwijl (2)
parallel daaraan de vraag waartoe kunst kan, moet of mag dienen, een nut of zin of effect van kunst, impliciet aan bod komt.
In mijn twennerjaren rees bij mij de idee dat kunst voor mij
door twee pijlers wordt gedragen: (1) schoonheid en (2) dramatiek. Dat idee
leeft nog altijd in me, maar wel veel genuanceerder dan inmiddels alweer dertig
jaar geleden. Mijn levensgevoel hierbij als scheppend kunstenaar verwoordde ik als dertig plusser, ruim twintig jaar geleden, heel kort met
deze spreuk:
Nulpunt voorbij
Wat is een mens als
hij niet scheppen kan?
Een armoedig schepsel?!
Wat is de mens als hij
niet wekken kan?
Een tijdloos gewricht?!
En in diezelfde levensperiode voerde ik met de volgende spreuk voor
het aanschouwelijk maken van een relatie tussen scheppend produceren en
esthetisch genieten als innerlijke en uiterlijke oervorm een imaginaire man en vrouw op.
Geschapen uit de mens
Aan het lichaam van de
man ziet men het eerbiedigen van de waarheid
en aan het gedrag van de man het leven van de kunst (scheppend).
Aan het lichaam van de
vrouw ziet men het zoeken naar de waarheid
en aan het gedrag van de vrouw het kennen van de kunst (esthetisch).
De waarheid door hem
eerbiedigd maakt hem waar
en schenkt hem als geschenk.
De waarheid door haar
gezocht is haar waar
en bewondert haar als wonder.
Hij die schoonheid
schept blijkt schoon en troost uit troost.
Zij die schoonheid kent is schoon en dankt uit dankbaarheid.
De waarheid door hem
niet eerbiedigd maakt hem onwaar
en ontneemt hem als ontnomendheid.
De waarheid door haar
niet gezocht is haar nergens
en gruwt haar als gruwelijkheid.
Hij die schoonheid
niet schept blijkt niet schoon
en jammert uit jammer.
Zij die schoonheid
niet kent is niet schoon
en vloekt uit vloek.
De waarheid en de
schoonheid kunnen zonder mij buiten mij niet bestaan
en daarom ben ik goed.
De leugen en de
gruwelijkheid die zonder mij buiten mij bestaan
wreken mij uit wraak.
In mijn vorige blogartikel Versnellen (Cahier, 9 augustus
2016) schreef ik: ‘Een schrijver wil natuurlijk gelezen worden…’ enzovoort. Maar
heimelijk dacht ik op het moment dat ik dat schreef daarnaast ook dit:
Bij het scheppen is het
hem, een schrijver, eigenlijk om het even of zijn werk wel of niet gelezen
en wel of niet gewaardeerd wordt. Als hij maar dat schept wat hij vindt dat geschapen moet worden. Als hij
daarin - wat er ook gebeurt en wat hij ook moet ondergaan- maar slaagt. Dat is voor hem kardinaal.
Ik
liet dit weg omdat dit onbescheiden kan overkomen, maar het is weldegelijk wat
ik werkelijk denk en… het is in feite een basishouding van waaruit ik al heel
mijn leven werkelijk leef. Laat het maar goed duidelijk zijn. Met valse
bescheidenheid en zwalken of marchanderen, zeg maar pleasen, koopt niemand wat. Niemand! Ironische
woordspeling; hier wordt niet op verkoop gedoeld...
Deze attitude is in de schrijf- en kunstwereld welbekend. Met
het interessante en lezenswaardige blogartikel Het hoe dan ook van kunst om de kunst (Hanta, 12 augustus 2016) van Liliane Waanders wordt dit helder verwoord.
Treffend wijst ze met haar artikel op de waarde van een primaire menselijke
scheppingsdrang die diep van binnenuit werkt. Haar vervolgartikel Beelden die verdwijnen als sneeuw voor de zon (Hanta, 23 augustus 2016) vormt hierop een
mooie aanvulling.
Uit Over Tolstoj’s ‘Wat is kunst?’ (Antroposofie in perspectief). Een
kritisch essay over een kunstopvatting van Lev Tolstoj (1828 - 1910), van de hand van Rudolf Steiner
(1898); hieronder een uitgebreid tekstcitaat daaruit.
Rudolf Steiner:
“Leo Tolstoj heeft een essay gepubliceerd, getiteld: ‘Wat is
kunst?’De Russische romanschrijver
heeft, sinds hij een zedenprediker is geworden, de sympathie verloren van een
groot deel van zijn voormalige vereerders. De inhoud van zijn zedenleer staat
absoluut niet op het niveau van zijn kunstenaarschap. Deze inhoud omvat een
soort gevoelsmatige moraal die gebaseerd is op algemene menslievendheid en
medelijden, en die doelt op het bestrijden van egoïsme. Een verwaterd
christendom is de beste uitdrukking die men daarvoor kan vinden.
[…]
Tolstoj laat de kunst niet gelden als doel op zichzelf. De
mensen moeten elkaar begrijpen, liefhebben en steunen; dat is voor hem het doel
van elke cultuur. De kunst moet slechts middel zijn om dit hogere doel te
realiseren. Door middel van de woorden delen de mensen elkaar hun gedachten en
ervaringen mee. Het individu leeft door middel van de taal in en met de
totaliteit van het mensengeslacht. Wat woorden alleen niet kunnen, om dit
samenleven te laten ontstaan, dat moet de kunst bewerkstelligen. Zij moet de
aandoeningen en gevoelens. van mens tot mens overbrengen, zoals de woorden doen
met ervaringen en gedachten. ‘De werking van de kunst berust op het feit dat de
mens, doordat hij middels het oor of het oog de gevoelsuitdrukking van een
ander waarneemt, deze gevoelens kan nabeleven.’
Ik geloof dat Tolstoj over het hoofd ziet welke oorsprong de
kunst heeft. Niet op de mededeling komt het de kunstenaar vooreerst aan.
Wanneer ik een fenomeen in de natuur of in het menselijk leven zie, dan word ik
door een oorspronkelijke drijfveer ertoe gebracht me in de geest een beeld van
dit fenomeen te vormen. En mijn fantasie zet mij ertoe aan dit beeld om te
vormen en te ontwikkelen op een manier die overeenkomt met bepaalde geneigdheden
in mij. Om dit beeld te ontwikkelen bedien ik me van middelen die overeenkomen
met mijn bekwaamheden. Als die middelen de verf zijn, dan schilder ik, en als
het voorstellingen zijn, dan schrijf ik. Ik doe dat niet om iets van mezelf mee
te delen, maar omdat ik de behoefte voel van de wereld beelden te maken die
mijn fantasie mij ingeeft. Ik ben niet tevreden met de vorm die de natuur en
het menselijk leven voor me innemen wanneer ik puur als passief toeschouwer
ernaar kijk. Ik wil beelden maken die ik zelf verzin of die ik - ook al neem ik
hen van buiten op - weergeef op mijn eigen wijze. De mens wil niet louter
beschouwer, hij wil niet puur een toeschouwer zijn ten opzichte van de
wereldgebeurtenissen. Hij wil ook vanuit zichzelf iets scheppend toevoegen aan
datgene wat van buiten op hem afkomt. Daarom wordt hij kunstenaar. Hoe deze
schepping dan verder werkt, dat is een gevolg daarvan. En als er sprake moet
zijn van de uitwerking van de kunst op de menselijke cultuur, dan kan Tolstoj
gelijk hebben. Maar het bestaansrecht van de kunst als zodanig moet,
onafhankelijk van de uitwerking die zij heeft, worden gezocht in een
oorspronkelijke behoefte van de menselijke natuur.”
Arnon Grunberg
Tot op de dag van vandaag roept de latere kunstvisie van
Tolstoj vraagtekens en gemengde reacties op. Dat is niet verwonderlijk. Schrijver
Arnon Grunberg bijvoorbeeld is mild en welwillend in zijn oordeel, zie het
tijdschriftartikel: Tolstojs ‘Wat is kunst?’ (Vrij Nederland, Arnon Grunberg, 6
oktober 2013). Een kort tekstcitaat daaruit; een voorproefje van Grunbergs
insteek:
“In zijn essay Wat is kunst? verwijst Tolstoj zijn eigen
romans naar de prullenbak. Alleen de verhalen ‘God ziet de waarheid’ en ‘Een
krijgsgevangene in de Kaukasus’ vinden genade. Tolstoj neemt afstand van zijn
oeuvre met een vanzelfsprekendheid en een gemak alsof het hem ergert dat hem
niet eerder de schellen van de ogen zijn gevallen. Niet alleen zijn eigen werk
moet het ontgelden, vrijwel alle kunst beschouwt hij als ‘leeg vermaak van lege
mensen’.
[…]
Dit maakte mij nieuwsgierig, al was het maar omdat
tegenwoordig vrijwel niemand meer lijkt te twijfelen aan de positieve waarde
van kunst; het uiten van twijfel kan zelfs als een bewijs gelden van
onbeschaafdheid. De zogenaamde PVV-mentaliteit, die in veel kunst eveneens leeg
vermaak voor lege mensen ziet, wil die kunst uiteindelijk ook helemaal niet
bestrijden; hooguit de subsidie ervoor.
[…]
Door zelfs niet eens te overwegen dat kunst misschien
gevaarlijk en schadelijk kan zijn – iets waar Tolstoj in zijn essay
herhaaldelijk op terugkomt – wordt er een voedingssupplement van gemaakt:
lekker is anders, maar het is goed voor je, dus slikken maar. […]”
“[…] Dat Zwagerman zich ergert aan Tolstoj’s ‘oeverloze’ gescheld en aan diens
weëe ‘gezalf’,kan ik me indenken. Hij
constateert terecht dat ook de vertaler het pamflet 'met lange tanden te hebben
geconsumeerd’, gezien mijn nogal dodelijke voetnoot bij het derde hoofdstukje.
Sterker nog mijn eerste reactie op het voorstel van de uitgever om dit even
onzinnige als hilarische gefoeter op de kunst te publiceren, luidde woordelijk:
“Willen jullie hiermee soms een postuum eerbewijs brengen aan Halve Zoolstra?[…]”
Joost Zwagerman
Zwagerman regelmatig in de weer met zijn eigen
queeste en preoccupatie met leven, dood en existentiële nood richtte zijn aandacht bij essays over literatuur onder
andere op Tolstoj’s demonen. Zie bijvoorbeeld het volgende
tekstfragment uit Zwagermans boek Het vijfde seizoen (De Arbeiderspers, 2003),
bladzijde 40:
“[…] Over de aantrekkingskracht die zelfmoord op hem uitoefende, deed Tolstoj
niet geheimzinnig. Enkele jaren na voltooiing van Anna Karenina publiceerde hij
Mijn biecht (1884), dat hij een ‘biografie van de ziel’ noemde. Hij probeerde
er zijn worsteling met geloofsvragen en de telkens terugkerende depressies in
te ontleden. Net als Levin in Anna Karenina las hij er vele filosofen op na.
Tevergeefs.
‘Ik walgde van het leven – en een onbedwingbare kracht probeerde mij ertoe te
brengen hieruit verlossing te zoeken. […] De kracht waardoor ik van het leven
werd weggetrokken, was sterker, voller en meer omvattend dan eenvoudig willen.
Het was een kracht gelijk mijn vroegere levenslust, maar dan omgekeerd. Uit
alle macht keerde ik mij van het leven af. De gedachte aan zelfmoord kwam even
natuurlijk bij mij op als vroeger de gedachten over vervolmaking van mijn
leven. Deze gedachte was zo verlokkelijk dat ik allerlei spitsvondigheden moest
gebruiken om haar niet te overhaast te uitvoer te brengen.’ […]
Tot zover deel 1. Deel 2 heeft een kunstopvatting toegespitst op literatuur als onderwerp. Een kunstopvatting welke ik onderschrijf en die naar mijn
idee harmonieërt met zowel een natuurlijke scheppingsdrang van
kunstenaars als met een artistieke drang van kunstzinnig aangelegde aspiranten. In deel 3 zullen interactieprocessen tussen lezers, schrijvers en critici
worden behandeld en in deel 4 zal ik activiteiten, projecten en opvattingen van de sectie Cultuurwetenschapen letteren van de Antroposofische Vereniging in Nederland (AViN) kritisch maar
fair tegen het licht houden.
Muziek The Animals - Don't Let Me Be Misunderstood
Mijn blogverhaal Autonomie (Cahier, 8 augustus 2016) is vandaag door mij geredigeerd. Het rammelde op vele fronten, maar is nu lezenswaardig en van redelijk goede kwaliteit. Coherent en transparant met zeggingskracht. Schrijven is vaak herschrijven, maar niet altijd - dat hangt met name ook van het genre af -, en ik heb een algemene neiging om te snel op een publish button te drukken. Hoe dat komt? Het is misschien de lezer in mij. Ik schrijf niet alleen als schrijver, maar tussendoor ook als lezer en editor. De grootste criticus van mijn werk ben ik zelf. Althans tot dusverre. Daarbij mag worden opgemerkt dat de huidige omstandigheden waaronder ik schrijf lang niet altijd even gunstig zijn, to put it mildly. Poor boy blues.
Eerlijk is eerlijk. Een schrijver wil gelezen worden. Maar niet enkel omwille van zichzelf, egocentrisch en ijdeltuiterig. Het gaat hem om het product en het bestaansrecht ervan en het mogelijke feit dat wellicht ook andere mensen er wat aan zouden kunnen hebben. Dat hij zich eventueel tot een beroepsschrijver ontwikkelt, is een factor die bij het schrijfproces kan gaan meespelen, maar dat berust niet noodzakelijkerwijs op een oorspronkelijk of primair motief.
Vandaag, overdag, kon ik slechts pakweg een uur of drie slapen vanwege veel omgevingsruis, terwijl ik vannacht opnieuw hard fysiek werk moet verrichten in een hotel te Leiden. Ik zal het wel redden met dit slaaptekort, heb mijn hele leven al een overschot aan energie, maar leuk is anders. Als evenwel morgenochtend en morgenmiddag omgevingslawaai rond mijn woning aanhoudt, en daar lijkt het op, heb ik wel een echt probleem, want niet alleen maandag- en dinsdag-, maar ook woensdagnacht moet ik aldaar werken. Maar goed, ook daar kom ik wel doorheen. En dan het volle weekend weer aan de bak in een museum te Leiden. Geen trend maar tred.
Op 26 juni 2017 eindigt de arbeidsovereenkomst met mijn huidige werkgever. En wat er dan gebeurt? Ben op dit moment 57 winters ‘jong’ op de huidige 'sociale' arbeidsmarkt. Welke zegen rust op zaken en dingen? Tja. Move on.
Mijn huidige webpositie, grappig modern zelfstandig naamwoord, bevalt me wel. Lekker rustig op dit moment. En ik neem aan dat de kwaliteit van mijn stukken , nu voornamelijk fictie, wel weer mensen zal gaan aantrekken. De opgevoerde personage in Autonomie (Cahier, 8 augustus 2016), William, kan zich gaan lenen voor meer blogverhalen. William zal evenwel niet bij elke verhaalvorm een alter ego van me zijn. En zo kunnen natuurlijk nog meer personages en thema’s met verhaallijnen worden opgevoerd op Cahier.
Naast Cahier werk ik op dit moment aan een verhalenbundel en een dichtepos. Niet bestemd voor webpublicatie. Misschien zal ik wel enige fragmenten daaruit op het web plaatsen. Een andere keer zal ik daar meer over vertellen op Cahier.
By the way, Liliane Waanders, een door mij gewaardeerd blogschrijfster, zie de blogroll in de rechterkolom, schreef gisteren een interessant blogartikel, een korte boekbespreking, over het boek De markiezin van Charlotte Mutsaers. Mutsaers is naast een taalvirtuoos en waardevol auteur bovendien een leuk en hartelijk mens. Zie het blogartikel: De dingen houden de moed erin (Hanta, 8 augustus 2016).
Zo, en nu even gaan douchen, en dan de trein pakken. Weer op naar Leiden. Morgen zal ik dit bericht wel weer gaan editten.
Een weg van schade en schande gaan of handelen uit dieper inzicht? Onalledaagse gedachten doortrokken Williams hart. Wat is het tegendeel van een woeste (weer)wolf, die uit zijn vel springt en wild om zich heen slaat en alles om zich heen, zelfs dat wat hij liefheeft, in razernij en met brute kracht letsel toebrengt?
Het tegenbeeld hiervan, dacht Willliam, is een geslagen hond, meermalen ernstig toegetakeld en volledig overheerst, een negatief geconditioneerde stumper die herhaaldelijk met een staart tussen de benen vicieuze cirkels loopt en zich terugtrekt bij alles wat bedreigend overkomt; of voor hetgeen hem schijnbaar in het nauw brengt bij voorbaat languit gaat liggen, misschien zelfs gedienstig op zijn rug draait, piepend met poten omhoog.
Laat ik dit eens op mezelf en mijn huidige levenssituatie betrekken, bedacht hij verder. Ben ik aangeslagen, finaal, fataal, uitgeschakeld en andermans bezit; of zet ik kost wat kost en zonder rem een wil door die maar doordraaft? Niets ontziend. Blind. En maak ik zo dan misschien soms geen dingen kapot die heel mogen en moeten blijven? Dingen die voor mij of voor anderen een kleinood zijn of een groot goed vormen?
Met een gefronst voorhoofd dronk hij weer wat van zijn koffie aan het tafeltje vlakbij het water van het drukke terras. De kleine haven bood een fraai uitzicht en de zon scheen fel. Zijn peinzende blik was schuin naar beneden op het kalme water voor hem gericht; contemplatieve gedachten stegen in zijn bewustzijn omhoog:
Kon dit wateroppervlak mijn eigenlijke wezen maar weerspiegelen, een waarachtig(er) beeld van me tonen. Een zelf dat meer weet dan wat ik weet en een wilsleven bergt dat genuanceerder, wijder vertakt, voorkomender en doortastender is dan dat ik doorgaans opbreng. Kon ik me daarmee maar verbinden en door laten vitaliseren en vernieuwen, zo'n diepe en reële levenskracht...
Hij rekende de consumpties af en liep de stad in, zich vermengend met andere bewegelijke stipjes aan een stedelijke horizon. Wankelmoedig, onstuimig of anderszins. Hij wist het niet. Laat in de avond, weer thuis, ging hij naar bed en sliep hij vlug in. Het slaapkamergordijn was niet helemaal dichtgetrokken. Helder maanlicht drong de ruimte binnen en bescheen eveneens zijn gelaat. Achter zijn gesloten oogleden had hij geen gedachten meer; ook geen dromen en vergezichten. En toch klonk er die nacht een stem door hem heen:
'Vrij mens. Gekluisterd of verwaterd. Verbindt het beste van jezelf met het beste van de wereld en leef daarnaar!’
Zonlicht liet hem ontwaken en hij lichtte de hielen voor een nieuwe dag.
He’s always ready to fight, even when it is not necessary or not appropriate.
Anger is not his goal, it’s just his guide.
Know him, acknowledge him, but don’t tell anybody about it.
Just keep it quiet and leave it rough.
Evil suggestions or false information can sneak into his mind, but will never push him to posed shadow-fighting.
In times of peace - or rather so-called peace - he can be weak and depressed, but only if he has a lack of self-consiounceness, meanwhile condemned and taunted by weaker ones.
Sinds enige weken wordt Cahier vormgegeven door het blogspot design Awesome. Deze nieuwe lay-out is rustiger voor het oog en bescheiden van opzet. Het zwaartepunt van de inhoud, de content, is sinds vorige week verschoven van nonfictie naar fictie en dat blijft van nu af aan zo. De begeleidende informatie kolom ter rechterzijde is geminimaliseerd. De (dynamische) blogroll bevat alleen nog verwijzingen naar weblogs die over literatuur of kunst in meer algemene zin handelen. Verwijzingen naar weblogs die over antroposofie of speciaal daaraan gelieerde onderwerpen gaan, zijn en worden voortaan ondergebracht in een simpele tekstlijst met snelkoppelingen; in feite een statische blogroll.
De laatste twintig jaar van mijn leven zal ik op schrijfgebied, als zoveel extra levensjaren me tenminste nog vergund zouden kunnen zijn, dus bij leven en welzijn, wijden aan schrijven van fictie, proza en poëzie, en literatuurbeschouwingen. Enige elementen uit dat schrijfproject zal ik met een zekere regelmaat op Cahier plaatsen, het overgrote merendeel van het fictiewerk zal echter zijn bedoeld voor exclusieve schriftelijke en/of digitale publicatie via een uitgeverij of op basis van eigen beheer. Op Cahier zal ik ook nu en dan ingesproken teksten, eveneens fictiemateriaal, plaatsen.
She
You want my name? Want to know who I am? Wherefore?
Me Amuse me!
She A muse, is that what you want?
Me Yes, with a new language soul feeding my mind.
She Well, speak out. Imagine the unthinkable.
Me What kind of muse your are and what is your modern name?
She Calliope they used to call me. Nowadays it’s rather undefined. Christine comes
near.
Me Christine, isn’t that rather common and very earthly?
She I dwelled out to common ones to succeed on an individual level. Mostly anonymious.
She (again) Your vocality is working from a distance and your English vocabulary is
limited. It can and must be improved.
Me I know, I’m a traveller.
She That’s good. Both can be your role and strength. Stay passive for a short while
when you hear and read and speak and write these foreign (English) words and sentences. Get familiar and intimate with it. Your thoughts are like
glooming interventions seeing unexpected occassions. When coming from people like you that that can be fruithfull. You’re gifted to remark the remarkable. (She put her left hand on my head.) I will be
at your side and share your thoughts with others.
Me Me glooming? I don’t want that!
She Those are not your final thoughts. They just passing through.
Stephen King
Me Resembling for instance to writings of Stephen King?
She Somelike. To him it’s a habbit out of passion, connected with inner and outer lifeworlds, for you are such representations
only atool to research the world of gloominess,
for the sake of deeper reasons. He wants to be frightened and bewilderd, and like to scare
and confuse people. But you want to diminish your self to get a clearer picture of
your surrounding.
Me Diminish your self... can be dangerous I guess.
Mara
She Yes indeed. But only if you want to restore the past with it. What is
written and recognized in the present can be showed in the future. And what is working
from the past, only ego sided, will just be a show off in the end.
Me I understand. Let’s start!
She You're on! We will do that that right away, John!
P.S.
'k Zag vandaag af van schijven van weer een blogartikel over Brexit. Dat soort items reserveer ik voortaan voor schrijven van essays en proza in verhalende zin (korte verhalen; genre utopieën en dystopieën en sfeerimpressies in dat geval) en poëzie.
Literatuurverwijzingen
1. Het evangelie naar Lucas - Esoterische achtergronden (bladzijde 35 tot en met 82); de tweede en derde voordracht uit deze voordrachtenreeks van Rudolf Steiner.
2. Leser und Kritiker (GA 32; 1899); een kort opstel van Rudolf Steiner over literatuur, schrijvers, critici en lezers.
3. Kalliope (Wikipedia)
De inborst van een kind. Nog ongerept en onbedorven. Daarin leeft de aanname en verwachting: de wereld is waar, de wereld is schoon en de wereld is goed? Die drie platonische idealen draagt een mens naar mijn idee aanvankelijk als een aangeboren levensgevoel in zijn 'bast' en getuigen later voor de één, ontnuchterd, van een bespottelijk of ijdel levensverlangen en voor de ander aanhoudend, begeesterd, van een diepe en betekenisvolle zingeving van het leven.
Gezelschapsspel. Wat geldt voor u? Als u het weet mag u het zeggen. U ziet, u ziet wat ik (nog) niet zie en het is… unknown or …in the eye of the beholder.
Of your Chest
Playful and courages childhood, sparkling eyes, hidden chambers, wooden objects absorbing – sounds – Near Living Trees, lightfull WOODS and I, I know, fellow men, – disguised – disgust – already.
Let me hear Your Heart beat, your soul song soon, my mine treasury hunt. Love Live! For lovelifes. Embody humans …and breathe!
This poem resemble a little bit, the present one is more brightfull, to a Dutch poem I wrote more then tweny years ago: Een kinderspreuk op de jaren negentig These two are more or less the opposite to each other.
Aforisme
Wat je weglaat is in feite zegsman van wat je eigenlijk zegt en aan de orde stelt.
Zo althans is mijn schrijfstijl en manier van uitdrukken. In general. Most time these days.
Om te beginnen haal ik met dit blogartikel (1) nog even de EU en Brexit clash aan. Vervolgens vertel ik iets (2) over mijn persoonlijk wedervaren en (3) over een koerswijziging op Cahier (content).
Polarisatie viert hoogtij op politiek, economisch en staatkundig gebied. Het historisch gewicht en de impact van brexit is bijzonder groot. Als participerend burger laat het me niet koud en kan ik het niet negeren; bovendien wou ik het als antroposoof op Cahier niet onbesproken laten. Een nieuwe Britse regering onder leiding van Theresa May is deze week aangetreden. Bij mij leeft het idee dat de Britten er goed aan doen om daadwerkelijk uit de EU te treden en net als vele andere mensen ben ik heel benieuwd hoe het zich verder zal ontwikkelen.
Hier de eerste niet alleen prikkelende maar ook pikante persverklaring en vraagbeantwoording van de nieuwe Britse minister van Buitenlandse Zaken, Boris Johnson, verrassend tot die post benoemd na alle recente verwikkelingen: 'Brexit vote (leaving EU) does not mean 'in any sense' leaving Europe':
Het afgelopen half jaar zette ik een revalidatieproces in werking om lichamelijk gezond en rendabel te blijven, terwijl ik ononderbroken met alles doorging, geen tussenpauzes inlaste. Daarin ben ik geslaagd. En het contract met mijn huidige werkgever wordt na het uitdienen van een jaarcontract voor een nieuwe periode van elf maanden verlengd. Maatschappelijk bezien een moderne worsteling met tijdelijke (jaar)contracten onder de knoet van nationale wetgeving; in dit geval voor een flink deel van sociaaldemocratische signatuur als gevolg van halstarrig en waanwijs arbeidsbeleid van Lodewijk Asscher, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Voor veel mensen betekent dat praktisch gesproken telkens na bijna twee jaar werk weer werkloos worden voor een periode van tenminste een half jaar. Tel uit je winst… Zie de inhoud van de paper: Pas nieuwe flexwet aan (paragraaf ‘Veel werkgevers nemen binnen twee jaar afscheid van hun tijdelijke werknemers’; geschreven door Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt aan de Tilburg University).
Vanaf nu staan literatuur en literaire teksten, fictiemateriaal, centraal op Cahier. Niet in de laatste plaats mijn eigen werk. De laatste twintig jaar van mijn leven zal ik actief wijden aan verbeelden van min of meer verborgen ontwikkelingstendensen van mensen en hun omgeving, met geschreven en gesproken taal als instrument en medium.
Change of life,my
inner self appears, fruits of fantasy will come alive. Turned on, surrounded by
hidden doors. Key sound, passing thresholds.
So eventualy the way of Art... Deep inside I always knew! Een korte tekstpassage daarover uit het geschrift De filosofie van de vrijheid van Rudolf Steiner:
“ […] De geschiedenis van het geestesleven is een voortdurend zoeken
naar de eenheid tussen ons en de wereld. Religie, kunst en wetenschap
streven alle drie dit doel na.
De religieuze, gelovige mens zoekt
in de openbaring die God hem deelachtig laat worden, de oplossing van
de levensraadsels waarvoor zijn ik, ontevreden met de wereld van de
verschijnselen, zich gesteld ziet.
De kunstenaar probeert de
ideeën van zijn ik in de stof te prenten, om wat in zijn binnenste leeft
met de buitenwereld te verzoenen. Ook hij voelt zich ontevreden met de
wereld zoals die hem verschijnt, en hij probeert het méér dat zijn ik
daar bovenuit in zich bergt, in die wereld te belichamen.
De
denker zoekt naar de wetten die de verschijnselen beheersen; hij
probeert met zijn denken te doordringen wat hij waarnemend ontmoet. […] ”
Zangtekst van het muzieknummer 'Johnny panic and the Bible of Dreams', composed by Tears for Fears:
"Johnny Panic And The Bible Of Dreams"
Johnny Panic Johnny Panic and The Bible Of Dreams I get excited by the news of today What seems unstable may be able to stay Johnny Panic Johnny Panic and The Bible Of Dreams My flame is heart, My baby do as she please What good is living, when you live in disease Johnny Panic Johnny Panic and The Bible Of Dreams I dream of heaven, it's a heavenly place Why fall in love? when you can fall from grace With Johnny Panic Johnny Panic and The Bible Of Dreams High time we made a stand and shook up the views of the common man And the lovetrain rides from coast to coast D.J.'s the man we love the most Could you be, could you be squeaky clean And smash any hope of democracry ? As the headline says you're free to choose There's egg on your face and mud on your Shoes One of these days they're gonna call it the blues I spy tears in their eyes They look to the skies for some kind of divine intervention Food goes to waste ! So nice to eat, so nice to taste Politician Grannie with your high ideals Have you no idea how the Majority feels ? So without love and a promise land We're fools to the rules of a Goverment plan Kick out the style ! Bring back the jam ! Bring back the jam !
"What I fear most, I think, is the death of the imagination.... If I sit still and don't do anything, the world goes on beating like a slack drum, without meaning. We must be moving, working, making dreams to run toward; the poverty of life without dreams is too horrible to imagine."
